Zihin kuramı, temel olarak diğerlerinin de zihinleri olduğunu bilme ve bu zihinleri anlayabilme becerisidir.Zihin kuramı sosyal yaşam ile yakından ilişkilidir. Empati kurma, duyguları anlama, şakaları ve kandırmacaları anlama, karşımızdaki insanın istek ve inançlarını bilme ve anlama gibi geniş bir alanda kendini göstermektedir. İnsanın diğer insanların da bir bilişleri olduğunu anlayamadan onlarla tam ve işlevli bir etkileşime girmesi mümkün değildir. İnsan yaşamın birçok anında zihin kuramını kullanır veya ondan faydalanır. Günlük hayatta zihin kuramı kullanımı ve eksikliğinde oluşabilecek sorunlar aşağıda ayrıntılı biçimde, kısa örnekler ile anlatılmaktadır. Bununla birlikte zihin kuramının deneyim ve çalışma ile de geliştirilebildiği öne sürülmektedir. Buna göre; insanlar çevrelerine dikkatli gözlerle baktıklarında insanların aklından geçenleri okumakta daha başarılı hale gelebilirler. Paralel olarak, korkutucu ya da endişe verici durumlarda olduğu gibi, dikkatin dağınık olduğu zamanlarda diğer insanların düşüncelerini anlamak, iğneleme ve alayı fark etmek ve verilen sosyal mesajları alabilmek gibi zihin kuramı gerektiren becerilerde zorluklar yaşayabilirler.
Zihin kuramı normal gelişim gösteren bireylerde kendiliğinden gelişmektedir. Yaşamın ilk aylarından itibaren zihin kuramının öncülleri ortaya çıkmaya başlamaktadır. Bebeklerdeki bu davranışlar aynı zamanda iletişim ve sosyal davranışlara da öncüllük etmektedirler. Bu sayede bebekler çevreleri ile daha fazla ilişki kurabilmektedirler.
Normal Gelişimde Zihin Kuramı:
Normal gelişim gösteren çocuklar
a)8 ile 12 ay arasında yüz taklit etmeye başlarlar
b)12 ay civarında ortak dikkat kurmaya başlarlar;çocuk gördüğü bir nesneyi yetişkine gösterir ve bir nesneye, bir yetişkine bakar. Ortak dikkat kurma sürecinde çocuk yetişkin ile sosyal bir etkileşim içine girer ve yetişkinin bilişinin farkında olduğunu gösterir
c)15 ay civarında yetişkinin inançlarına dair bilgileri vardır
d) 9-18 ay arasında sembolik oyun üretmeye başlarlar; muzu telefon gibi kullanma, küçük bir kutuyu araba gibi sürme gibi davranışlar gösterirler
e)18-30 ay arasında diğer insanların duygularını, düşüncelerini anladıklarını gösteren akli durum sözcüklerini kullanmaya başlarlar
f)İki yaş civarında görme bilmeye neden olur prensibini anlamaya başlarlar. Görme bilmeye neden olur prensibinin ölçümünde bir kap ve kabın içinde bir nesne bulunmaktadır. Kişilerden biri kabın içine bakma, diğeri ise kaba sadece dokunmaktadır. Üç yaşındaki çocuklar hangi kişinin kabın içinde ne olduğunu bileceğini bilmektedirler.
g)4 yaş civarında temel zihin kuramı testleri olan "yanlış inanç testleri" ni geçebilirler
h) 7-9 yaş civarında "2. düzey yanlış inanç testleri" ni geçebilirler
Otizmde Zihin Kuramı:
Sosyal bozulmalar otizmin temel özelliklerinden biridir. Otizmin özellikleri göz önünde bulundurularak, otizmi olan kişilerin başkalarının içsel durumları ve duygusal iletişimler hakkında yetersizlikler yaşamasının kaynağının zihin kuramındaki eksiklikler olabileceği düşünülmüştür. Yapılan araştırmalarda otizmi olan bireylerin önemli ölçüde zihin kuramı eksiklikleri bulunduğu ortaya konmuştur. Normal ve normal üstü zeka düzeyine sahip otizmli bireylerde dahi zihin kuramında ciddi eksiklikler ve bozulmalar bulunmaktadır. Daha önce belirtildiği gibi normal gelişim gösteren çocuklarda zihin okumanın gelişimi bebeklikten itibaren ortaya çıkmakta ve yıllar ile birlikte ilerlemektedir. Otizmi olan çocuklar tipik olarak zihin okuma konusunda ağır bir gecikme sergilemekte ve bu alanda normal gelişim gösteren yaşıtlarının sergilediği beceri düzeyine hiçbir zaman yetişememektedirler. Bu durum çocukların sosyal ve iletişimsel becerilerini önemli ölçüde etkilemektedir. Sosyallik için karşısındaki insanın ne düşündüğünü anlamak çok önemlidir. İletşimde de karşılıklı konuşma başlatma, konuşmayı devam ettirme, konuşmaya uygun konular sağlama konusunda güçlükler yaşamaktadırlar.Bunun yanında sembolik oyundaki gecikmeler, akli durum sözcüklerini kullanmada eksiklikler, karmaşık duyguların nedenlerini anlamada güçlükler, bir hareketin kazara ya da bilinçli yapıldığını anlamada güçlükler, kandırmacaları şakaları, mecazi ifadeleri anlamada güçlükler görülmektedir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder